Memoires van een Sparks

Voor het uitoefenen van de functie als Radio Officier ter Koopvaardij was je verplicht de morse code vrijwel perfect te beheersen. Het was mogelijk om in alle andere vakken eventueel met één onvoldoende nog te kunnen slagen, maar voor het vak morse, onderverdeeld in; seinen en opnemen in code en verstaanbare taal, mocht je geen onvoldoende hebben.
De examen snelheid van de morse code was voor code 16 woorden per minuut, en voor verstaanbare taal 20 woorden per minuut.

Gedurende de opleiding voor Radio Officier ter Koopvaardij, in mijn geval op de zeevaartschool in Vlissingen, vielen veel studenten af vanwege het feit dat ze de morse code niet onder de knie konden krijgen. Er staat mij een heel schrijnend geval bij, van een medestudent uit Zeeuws Vlaanderen, die in alle vakken uitblonk, maar het opnemen en seinen van morse code gewoon niet voor elkaar kreeg en daardoor in het examenjaar moest afhaken. Hij is toen naar het KIM (Koninklijk Instituut Marine) gegaan, de opleiding voor marine officieren. Later maakte ik daar nog weleens een grapje over, wie niet geschikt was voor R/O kon nog altijd Marine officier worden… heel wrang voor desbetreffende persoon, maar wel zoals het gelopen is.
Van de +/- 24 leerlingen in het eerste jaar, waren nog maar zeven studenten over voor het examen, waarvan er maar vier slaagden.

De kunst van het seinen

Iedere telegrafist heeft zo zijn eigen seinschrift, na een bepaalde periode sluipen kleine onregelmatigheden in de manier van seinen, die karakteristiek zijn voor een bepaalde persoon. Zo zijn er ook R/O´s waarvan het seinschrift over de jaren heen zo slecht geworden is, dat sommigen moeite hadden het seinschrift op te nemen. Na vele jaren met morse te werken, leer je bepaalde routines aan, om zo snel mogelijk te kunnen werken, het is een soort dansen voor twee, als je partner (de ontvangende telegrafist) ook ervaren is, verloopt de hele communicatie een stuk soepeler. Zo leer je zelfs te schelden in morse, een komma of uitroepteken waren minder vriendelijke uitingen, voor slechte of onervaren telegrafisten. Telegrafisten hebben de gewoonte elkaar op een cordiale wijze aan te spreken zoals OM (Old Man) of OB (Old Boy), dit komt nog uit de begindagen van de morse. Ik heb die traditie, van het cordiaal met elkaar omgaan, ook in mijn tijd proberen te handhaven.

Morse code

Het internationale morse alfabet is ontworpen voor 26 letters, 12 leestekens, 10 cijfers en de tekens “begin”, “einde”, “wacht even” en “vergissing”. De letters die het meest voorkomen zijn bewust kort en de minder vaak voorkomende letters zijn langer. Berichten kunnen dus vrij snel en efficiënt verstuurd worden. Landen met vreemde tekens hebben het morsealfabet voor eigen gebruik nog verder uitgebreid, zoals ä, ö, é, en ü. (De Russen gebruiken nog meer tekens)

Q-codes en andere afkortingen;

(zie onderliggende paginas, voor een compleet overzicht van alle Q-codes en afkortingen zoals ze gebruikt werden voor verkeer tussen schepen en kuststations.)

De 3-letterige Q-codes zijn vastgesteld door de Internationale Telecommunications Union (ITU-R) en vormen een korte en duidelijke aanduiding voor vragen en antwoorden. Het werd oorspronkelijk gebruikt bij telegrafie verbindingen om steeds terugkomende vragen en antwoorden op snelle wijze over te kunnen seinen. Dit was zowel kort en bondig, als ook gevrijwaard van enige verwarring.

Zonder vraagteken is de code een mededeling.

Ook werden door de telegrafie operators veel gebruik gemaakt van afkortingen, zoals tegenwoordig ook wel in gebruik is met het uitwisselen van SMS-berichten. Hierbij een aantal voorbeelden;

Door gebruikmaking van de afkortingen en Q-codes was een efficiënte afhandeling van het berichten verkeer mogelijk. Ook de zend-mode A1 (on-gemoduleerde morse code) was minder gevoelig voor storingen dan andere zend-modes zoals b.v. die voor telefonie A3H, A3J (SSB)

MF/HF maritieme communicatie

Van oudsher worden de korte golf (HF; 3 MHz <> 30 MHz) en de middengolf (MF; 300 kHz <> 3 MHz) gebruikt voor de communicatie met schepen op zee. In de begindagen was dat alleen mogelijk met morse telegrafie. Sinds de 1930-er jaren is ook radiotelefonie mogelijk.

Middengolfzenders hebben een beperkt bereik tot maximaal 150 zeemijl. De korte golf wordt gebruikt omdat de radiosignalen op deze frequenties door de ionosfeer worden gereflecteerd. Dit maakt het mogelijk om met een relatief bescheiden vermogen (100 W) wereldwijd te communiceren. De samenstelling en daarmee de reflectie van de ionosfeer varieert echter onder invloed van de zon. Hierdoor is de kwaliteit van de ontvangst matig en varieert de te gebruiken frequentie met het tijdstip van de dag. Om deze reden zijn er een aantal frequentiebanden in de korte golf in gebruik voor maritieme radiocommunicatie.

De volgende MF, HF en VHF frequentiebanden werden gebruikt voor maritieme radiocommunicatie:

• Midden golf
  • 500 kHz telegrafie nood-frequentie, tevens gebruikt voor aanroepen
    • werk-frequenties (schip) 410, 425, 448, 454, 480, 500 en 512 kHz
    • werk-frequenties PCH 461 kHz (1e) en 421 kHz (2e)
  • 2182 kHz telefonie nood-frequentie, tevens gebruikt voor aanroepen
    • werk-frequenties waren afhankelijk van het te werken kuststation

Korte golf banden voor de maritieme telegrafie en telefonie dienst

• VHF (Very High Frequentie) ook wel Marifoon genoemd.
  
  • kanaal 16 telefonie nood-frequentie, tevens gebruikt voor aanroepen

Nood- spoed- en veiligheids-verkeer;

Aangezien de Radio Officier aan boord was ter bescherming van mensenlevens op zee, werd er acht uur per dag uitgeluisterd op de nood-frequenties 500 kHz en 2182 kHz.
Het opnemen en volgen van nood- spoed- en veiligheidsverkeer was één van die taken.
Het internationale telegrafie noodsein …—… SOS is algemeen bekend, en mocht alleen dan worden gebruikt in het geval van een schip in nood, of door relayerende kuststations, die er dan de letters DDD voor moesten zetten.
Spoedverkeer werd aangekondigd met de letters XXX en werd gebruikt voor niet levensbedreigende urgente gevallen, zoals b.v. een zware aanvaring, waarbij de schepen spoedeisende assistentie behoefden, zoals een sleep- of blusboot. Veiligheidsverkeer werd met de letters TTT aangekondigd en werd gebruikt voor algemene waarschuwingen en voor het aangeven van situaties die een gevaar voor de scheepvaart vormden, zoals b.v. zware stormen, of het ontbreken van essentiële navigatie hulpmiddelen zoals b.v. het gedoofde licht van een vuurtoren.
In telefonie heette het noodsein “MAYDAY”, het spoedsein “PAN-PAN”, veiligheidsberichten werden aangekondigd met  “SECURITÉ“.

Maceió, September 2009
© Dick Bal